Адам құқықтарын қорғау Қазақстан халықаралық бюросы «дискриминация» ұғымын Қазақстанда заңдық негізде қабылдап, антидискриминациялық заң жобасын қабылдауға қол жеткізуді көздейді.
2020 жылдың ақпан айының соңында Канаданың Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстандағы елшілігінің қолдауымен кемсітушілікке қарсы ережелер енгізу арқылы ұлттық заңнаманы өзгерту жөніндегі жоба шеңберінде Адам құқықтары мен заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық бюросында “кемсітушілік” ұғымын заңнамалық деңгейде бекітіп, БҰҰ-ның шарттық органдарының ұсынымдарын енгізгісі келеді.
–Адам құқықтарын насихаттау және қорғау Канада саясатының ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын жазғаннан бергі ұстанымы. Канада адам құқығын қорғау – дамудың, тұрақтылық пен өркендеудің негізі деп санайды, – деді жобаның басталуына дейін өткен брифингте Канаданың уақытша сенімді өкілі Надежда Егай.
Адам құқықтары жөніндегі бюро директорының орынбасары Роза Ақылбекқыды жобаны қысқаша былай деп таныстырды: “Жобаның негізгі мақсаты кешенді сипатқа ие және біздің еліміздегі кемсітушілік көріністеріне қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды заңнамалық деңгейде іске асыру арқылы Қазақстанда адам құқықтарын сақтауға бағытталған”.
Адам құқықтары жөніндегі бюро «Қазақстандағы кемсітушілік көріністерінің мәселелері жүйелі сипатқа ие және іс жүзінде құқықтардың барлық спектрін: Дін және діни сенім бостандығын, ұлтаралық қатынастарды, сөз бостандығын, саяси құқықтарды, Ассоциация еркіндігін және т.б. қамтиды» деп есептейді.
Оның үстіне қазіргі кезде Қазақстан кемсітушілік көріністерін азайтуға байланысты БҰҰ-ның оннан астам конвенциялық органдарынан және “адами өлшем жөніндегі диалог алаңы” консультативтік-кеңесші органынан (ҚР СІМ жанында) көптеген ұсынымдар алды. «Сол себепті мемлекеттің өзі осы бастамалардың жүзеге асуына мүдделі болуы тиіс», – деді Роза Ақылбекқызы.
«Нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияға, әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияға қатысушы Қазақстан осы конвенциялардың орындалуы бойынша жүйелі түрде жауап береді», – деді Адам құқықтарын қорғау бюросының директоры Евгений Жовтис.
Бұл ретте “кемсітушілік” ұғымының өзі Қазақстан заңнамасында жоқ. Бұл БҰҰ ұсынымдарын шығару кезінде бірнеше рет айтылған.
БҰҰ конвенциялық органдары кемсітушілікке байланысты Қазақстанға кем дегенде екі рет шешім шығарған. Бірінші – мектеп директоры тарапынан жыныстық зорлық-зомбылық көрген еден жуушы Анны Белоусова ісі. Екінші – құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина ісі. Оған қарсылық акциясын өткізуге рұқсат берілмеген. Бірақ дәл сол жерге Нұр Отан партиясы ешқандай кедергісіз шарасын өткізген. Екі жағдайда да БҰҰ Астанадан орын алған олқылықтардың орнын толтыруды талап етті. Бірақ Ақорда әдеттегідей оған ешқандай жауап қатқан жоқ.
Ақорда үшін кемсітушілік нәсілдік ерекшелікпен байланысты ұғым. Шын мәнінде кемсітушілік ұғымының ауқымы кең. Евгений Жовтис түсіндіргендей, “бұл объективті және ақылға қонымды критерийлерге негізделмеген кез-келген айырмашылық”, яғни діни негізде, еңбек қатынастарындағы бұзушылықтар, жас, гендерлік, саяси белгілері бойынша кемсітулер және т.б. Алайда, бүгінгі күні тыйым салуға байланысты “кемсітушілікті” атап өту ҚР Конституциясында, ерлер мен әйелдердің тең құқықтары мен тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы заңда, Еңбек кодексінде бар, бірақ кемсітушіліктің анықтамасы жоқ.
Жовтис назар аударған екінші мәселе – ҚР-да кемсітушілікке қарсы заңнаманың толық болмауы, сондықтан арнайы комиссиялар, рәсімдер, тіпті сот практикасы жоқ.
«Президент жанындағы Адам құқықтары жөніндегі комиссия, Сыртқы істер министрлігі, Әділет министрлігі, Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі (оның жаңадан құрылған этносаралық қатынастар жөніндегі Комитеті) деңгейінде кемсітушілікке қарсы заңнаманы қылмыстық-құқықтық сала ретінде емес, азаматтық-құқықтық сала ретінде түсіне отырып әзірлеу қажет деген идея қолдау тапты», – деді Жовтис.
Жовтис атап өткендей, 1 шілдеден бастап бізде түрлі әкімшілік актілерге шағымдануға және “әкімшілік Әділет” жаңа құралдарын пайдалануға мүмкіндік беретін жаңа Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс күшіне енді, және оны тиімді пайдалану үшін кемсітушілік көріністеріне жол бермеуге байланысты ережелерді енгізуге болар еді.
Адам құқықтары жөніндегі бюро алдына ауқымды міндеттер қояды. Олардың ішінде: салыстырмалы түрде қысқа мерзім ішінде жұмыс тобын құру, кемсітушілікке қарсы заңнама тұжырымдамасын және негізгі заңнамалық ережелерді әзірлеу, сонымен қатар олардың қоғамда, мемлекеттік органдар мен парламент деңгейінде сараптамалық талқылауын өткізу.
