Беделді халықаралық ұйымдардың коалициясы Қазақстан үкіметіне үндеу жолдады. Ақпарат және мәдениет министрі Аида Балаева бұл мәлімдемемен келіспеді
Халықаралық құқық қорғау ұйымдарының коалициясы мәлімдеме жасап, Қазақстанда сөз бостандығын тұншықтыруды, журналистерге қысым жасауды тоқтатуға шақырды.
Бұл коалицияның қатарында мына ұйымдар бар: Amnesty International, Civil Rights Defenders, Crude Accountability, Freedom for Eurasia, Адам құқығын қорғау және заңдылықты сақтау жөніндегі Қазақстан халықаралық Бюросы, Helsinki Foundation for Human Rights, Human Rights Watch, International Partnership for Human Rights және Norwegian Helsinki Committee.
Коалицияның мәлімдемесі Human Rights Watch ұйымының сайтында жарияланды.
«Астана адам құқықтары мен азаматтық бостандықтарды қорғау үшін аса маңызды болып табылатын сөз бостандығы мен тәуелсіз журналистикаға қарсы қудалауды тоқтатуы тиіс», — деді Amnesty International ұйымының Орталық Азия бойынша зерттеушісі Мэйси Вайхердинг. «Қазақстан бұқаралық ақпарат құралдарының еркіндігіне және ақпаратқа қол жеткізу құқығына құрметпен қарап, оны қамтамасыз етуі керек».
Халықаралық ұйымдардың коалициясы «Орда» сайтына жасалған қысымға тоқталады: «
2025 жылғы 1 желтоқсанда полиция тәуелсіз Orda.kz ақпарат агенттігінің редакциясында тінту жүргізіп, журналистерді ұстады, олардың кемінде біреуіне қылмыстық айып тағылған. Басқа да тәуелсіз журналистер мемлекеттік органдар тарапынан қысымға ұшырап, олардың әлеуметтік желідегі аккаунттары бұғатталған. 2 желтоқсанда тәуелсіз бір ақпарат құралының сайтына таратылған қызмет көрсетуден бас тарту (DDoS) шабуылы жасалып, сайтты бірнеше дереккөзден көп көлемде трафик жіберу арқылы қолжетімсіз етуге әрекет жасалды.
Тәуелсіз «Республика.kz.media» басылымының сайты бір айдан астам уақыттан бері қолжетімсіз: ресурсқа Қазақстан аумағында қолжетімділік шектеліп, сонымен қатар басылымның TikTok-тағы аккаунты да бұғатталған. Ақпарат және мәдениет министрлігі бұл шектеулерді 2012 жылғы 25 желтоқсандағы Алматы қаласы Медеу аудандық сотының шешімімен байланыстырғанымен, журналистер .media домені ол кезде мүлде болмағанын және сот шешімінде көрсетілмегенін атап өтеді, себебі бұл домен тек 2014 жылы ғана пайда болған. Қазақстаннан тыс жерде сайт еркін ашылады, бұл бұғаттаудың аумақтық әрі мақсатты сипатқа ие екенін көрсетеді. Редакция бұл жағдайды қоғамдық маңызы бар, сыни тақырыптарды көтерген материалдарымен байланыстырып, оны тәуелсіз журналистикаға қысым және сөз бостандығын шектеу ретінде бағалайды.
Қазақстан үкіметі сөз бостандығы құқығын Конституциясына және халықаралық міндеттемелеріне сәйкес сақтауға бірнеше рет уәде берген, соның ішінде қаңтар айында БҰҰ-дағы Әмбебап мерзімдік шолудың (Universal Periodic Review) төртінші кезеңі барысында да осындай міндеттеме алған.
1 желтоқсанда Алматыда полиция тәуелсіз Orda.kz жаңалықтар басылымының бас редакторы Гүлнара Бажкенованы бірнеше қылмыстық іс бойынша, соның ішінде «қайта-қайта және қасақана» жалған ақпарат таратты деген күдікпен, іске қатысы бар тұлға ретінде ұстады. Сол күні сот оны екі ай мерзімге үйқамаққа алу туралы шешім шығарды, деп хабарлады оның адвокаты».
Сонымен бірге, халықаралық ұйымдар журналистер Вадим Борейко мен Асхат Ниязовтың Метадағы аккаунттарының бұғатталғанына алаңдаушылық білдіреді. Бұған қатысты Human Rights Watch Meta компаниясына арнайы хат жолдады. «2 желтоқсанда Human Rights Watch ұйымы Instagram мен Facebook-тің бас компаниясы Meta-ға аккаунттарды уақытша бұғаттау және жою мәселесіне қатысты, сондай-ақ бұл әрекеттер Қазақстан үкіметінің сұраныстары негізінде жасалды ма деген сұрақтармен хат жолдады. Meta өз жауабында жергілікті заңнаманы бұзатын контентке қатысты шара қолданған кезде «пайдаланушыларды хабардар етуге және ақпаратты сыртқа жариялауға ұмтылатынын» мәлімдеді, алайда жарияланым шыққан уақытқа дейін қойылған нақты сұрақтарға мазмұнды жауап беруге мүмкіндігі болмағанын айтты», делінеді мәлімдемеде.
Қазақстан үкіметі, әсіресе Ішкі істер министрлігі мен Бас прокуратура журналистер мен бұқаралық ақпарат құралдарына қарсы қудалау, қорқыту және қысым көрсету әрекеттерін тоқтатуы тиіс деп талап етеді халықаралық ұйымдар. «Билік қоғамның ақпаратқа қол жеткізу құқығын қорғап, тәуелсіз журналистерге, соның ішінде Бажкеноваға қатысты негізсіз қылмыстық істерді тоқтатуы қажет» дейді олар.
Бұл мәлімдемеге қатысты Ақпарат және мәдениет министрі Аида Балаева пікір білдіріп, онымен келіспейтінін жеткізді. «Құқықтар мен бостандықтардың бұзылуы туралы кез келген тұжырым тек фактілерге, дәлелдерге және заң нормаларына сүйенуі тиіс, ал оны түсіндірулерге, эмоцияларға немесе өзіне қосымша назар аударту әрекеттеріне емес», — деп есептейді Балаева.
