«Шекарасыз тілшілер» ұйымы Айдос Садыковтың қазасына бір толғанына қарамастан, қылмыскерлердің жаза тартпағанын атап өтті
Киевте қастандықпен қаза тапқан белгілі қоғам белсендісі, «Басе» Youtube арнасының жетекшісі Айдос Садыковтың жылдық асы берілді. Садыковтың оққа ұшқанына бір жыл толуына орай халықарылық «Шекарасыз тілшілер» ұйымы арнайы мәлімдеме жасап, оның ісін объективті түрде тергеуді талап етті.
«Украинада саяси баспана алған қазақстандық блогер Айдос Садықовтың оққа ұшқанынан бері бір жыл өтті. Алайда Украинадағы алдын ала тергеу жұмыстары тоқтатылды – бұған Қазақстан билігінің ынтымақтастықтан бас тартуы себеп болып отыр. Күдіктілер әлі де бостандықта жүр, тапсырыс берушілер анықталған жоқ, ал журналистің отбасы түрлі қысымға ұшырауда. «Шекарасыз тілшілер» (RSF) ұйымы бұл қылмыстың жазасыз қалғанына бір жыл толғанын атап өтіп, Қазақстан билігін Украинамен ынтымақтаса отырып, бұл қылмысты жан-жақты әрі әділ тергеуге шақырады», делінеді мәлімдемеде.
Халықаралық ұйым Садыковтың жары – Натальяның да қыспаққа ұшырап жатқанын атап өтіп, оны қудалауды тоқтатуға шақырды. Олар былай деді: «Шекарасыз тілшілер» (RSF) ұйымы Қазақстандағы тәуелсіз журналистиканың символына айналған Айдос Садықовты еске алып, оған құрмет білдіреді. Ол бір жыл бұрын Украинада қастандықпен қаза тапты. Бұл қылмыс жазасыз қалмауы тиіс. Қазақстан осы оқиғаның барлық жай-жапсарын анықтап, қылмысты тергеу аясында Украинамен толық ынтымақтастық орнатуға міндетті. Бұл – қылмысты ұйымдастырушылар мен орындаушыларды анықтап, тұтқындап, сот алдында жауап беруі үшін қажет. Оның жары, журналист Наталия Садықова өз сұрақтарына жауап алуға толық құқылы, ал оған бағытталған қорқыту әрекеттері тоқтатылуы керек. RSF Украина билігін Наталия Садықованың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шақырады».
Сонымен бірге, «Шекарасыз тілшілер» ұйымы Садыковтың оққа ұшқан күні қандай оқиғалар болғанын егжей тегжейлі баяндады. «2024 жылғы 18 маусымда Садыковтар жұбы Киевтегі үйлеріне көлікпен жақындап келе жатқанда, оларға белгісіз ер адам келіп, тапаншамен Айдос Садықовтың басына оқ атты. Ол ауыр халде комаға түсіп, 2 шілде күні Киев ауруханасында қайтыс болды.
Сол күні-ақ Украинада бұл оқиға бойынша “кісі өлтіруге оқталу” бабымен алдын ала тергеу басталды. 2 шілдеде іс қайта сараланып, “тапсырыспен және алдын ала сөз байласқан адамдар тобы арқылы жасалған қасақана кісі өлтіру” бабы бойынша тергеле бастады. 20 маусымда екі күдіктінің тұлғалары анықталды – олар Қазақстан азаматтары: Алтай Жақанбаев пен Мейрам Қаратаев.
“Азаттық радиосының” (RFE/RL-дің қазақ қызметі) мәліметінше, Мейрам Қаратаев бұған дейін Қазақстанда полицияда және снайпер ретінде қызмет еткен, әрі Ұлттық қауіпсіздік комитетінің (ҰҚК) арнайы жасағымен байланысы әлі де бар болуы мүмкін. Күйеуінің қазасынан кейін жеке тергеу жүргізіп жатқан Наталия Садықова Алтай Жақанбаевты да “сыртқы барлау қызметкері” деп есептейді.
Олардың Украинаға сапары құжатталған: RSF дерегіне сәйкес, бұл екеуі 2 маусымда Польша арқылы Украинаға кірген. Олар Киевте Садыковтар тұратын үйдің маңайынан пәтер жалдап, олардың қозғалысын бақылаған. Қылмыс құралы – тапаншаны Украинадан сатып алған. Алтай Жақанбаев Украинаны жақсы білді– ол бұл елде 2019 бен 2023 жылдар аралығында алты рет болған. Ол көлік сатып алып, жалған төлқұжатпен пәтер брондап, SIM-карталар мен телефондар сатып алған.
Болжам бойынша қылмыскер – Мейрам Қаратаев – бүкіл уақытта көлеңкеде қалып отырған. 18 маусымда шабуылдан кейін олар қарудан құтылып, RSF тергеуіне сәйкес, көлікпен Молдоваға қарай қашқан. Сол күні кешке олар шекарадан өтіп кеткен. Кишинёв қаласында олар Түркияға ұшатын рейске тіркелген.
2024 жылғы 21 маусымнан бастап, екеуі де Украина тарапынан берілген халықаралық іздеу жарияланған ордер негізінде іздестірілуде».
Халықаралық ұйым Қазақстан билігінің Садыков қазасын тергеуде кедергілер жасап келе жатқанына да тоқталды. «Украина бұл іс бойынша Қазақстанға барлығы үш рет құқықтық көмек көрсету туралы сұрау жолдаған: «біреуі ішінара орындалды, екіншісі кері қайтарылды, ал үшіншісіне осы уақытқа дейін жауап берілген жоқ», – деп нақтылады Киев прокуратурасы RSF-ке берген түсініктемесінде. Бұл – Қазақстан билігінің бастапқыда ынтымақтастыққа уәде бергеніне қарамастан орын алып отыр.
Қазақстан Бас прокуратурасы RSF ұйымына берген жауабында, қазіргі уақытта алдын ала тергеу жүріп жатқандықтан, басқа мәліметтерді жариялай алмайтынын жеткізді. Ал Украинамен жүргізілген хат алмасуда Қазақстан тарапы күдіктілерді жауапқа тартуға жеткілікті дәлелдер жоқ екенін алға тартқан.
Дегенмен, Киев прокуратурасы RSF-ке берген түсініктемесінде, олардың «кінәсі толық дәлелденгенін», соның ішінде бейнежазбалар мен жиналған куәліктер арқылы нақты расталғанын атап өтті».
Халықаралық ұйымның Айдос Садыковтың қазасына көңіл бөлгені маңызды қадам екені сөзсіз. Бірақ, Қазақстан билігі бұл қылмысты ашуға қол ұшын соза қоя ма? Бұл жағы белгісіз.
