СIVICUS Monitor ұйымымен бірлесе отырып, Қазақстан Халықаралық Адам құқығы Бюросы мен Адам Құқығы бойынша Халықаралық қауымдастық елдегі сөз бостандығы, пікір еркіндігіне қатысты жаңа зерттеу жариялады. Ол 2024 жылда Қазақстанда болған жағдайларды қамтиды.
Халықаралық ұйымдардың зерттеуінде АЭС салуға қатысты референдум қарсаңында ұсталған белсенділердің жағдайы туралы айтылады. Онда былай делінген: «2024 жылғы 6 қазанда Қазақстанда атом электр станциясын (АЭС) салу жоспарына байланысты даулы республикалық референдум өткізілді. Ресми нәтижелер бойынша, сайлаушылардың 71 пайызы Алматы облысындағы Балқаш көлінің маңында АЭС салуды қолдаған. Үкімет АЭС таза және қолжетімді энергия көзін қамтамасыз етіп, электр энергиясының тарифтерін төмен ұстап тұруға көмектеседі деп мәлімдегенімен, оған қарсы тарап экологиялық және ұлттық қауіпсіздік тәуекелдері туралы алаңдаушылық білдірді, соның ішінде станцияны салуға қатысуға Ресейдің мемлекеттік Rosatom компаниясы да үміткерлердің қатарында болды.
Тәуелсіз бақылаушылар референдум барысында “карусельді дауыс беру” және сайлау бюллетеньдерін толтыру сияқты заңбұзушылықтарды, сондай-ақ бақылаушылардың сайлау учаскелерінен негізсіз шығарылуын хабарлады.Сонымен қатар, елдегі барлық сайлаулар сияқты, референдум да қатаң бақылаудағы саяси ортада өтті, онда билік АЭС мәселесі бойынша қоғамдық талқылауларды және қарсылық білдірулерді басып тастады. 2024 жылдың тамызында Энергетика министрі Алмасадам Сатқалиев АЭС жобасының қарсыластарының әрекетін “отаншылдыққа жат” деп айыптап, министрлік осы мәселеге қатысты сыни пікір білдіргендерге қарсы полицияға шағым түсіргенін хабарлады. Билік референдум күні елде жоспарланған бейбіт митингілерге рұқсат бермей, белсенділерді алдын ала қамауға алып, шерулердің алдын алды. Кейбір белсенділерге жиналыстарды өткізу тәртібін бұзғаны үшін айыппұл салынды немесе қысқа мерзімге қамауға алынды, ал 12 белсенді референдумға байланысты жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастыру туралы айыппен қылмыстық жауапқа тартылуда».
Халықаралық ұйымдардың назарына Қазақстанда қабылданған жаңа медиа заңдағы журналистердің құқығын шектеу жағдайлары да ілінді. Олар былай деді: «2024 жылдың маусымында Президент Тоқаев жаңа медиа заңына қол қойды. Медиа өкілдері мен сарапшылар аталмыш заңның кейбір аспектілерін құптағанымен, бірқатар басқа ережелердегі анық емес тіл мен халықаралық стандарттардан ауытқуларға алаңдаушылық білдірді, мысалы, офлайн және онлайн медиа құралдарының міндетті түрде тіркелуі талап етілді. Жаңа медиа заңына байланысты үкімет журналистер үшін жаңа аккредитация ережелерін енгізді, бұл медиа бақылаушыларының пікірінше, сыншыл журналистерді үнсіз қалдыру үшін пайдаланылуы мүмкін. Жаңа ережелер бойынша шетелдік медиа және журналистер ұлттық заңнаманы бұзғаны үшін аккредитациясынан бас тартылуы, тоқтатылуы немесе қайтарылуы мүмкін, ал отандық журналистердің мемлекеттік органдардың жұмысын қадағалауға арналған аккредитациясы кең ауқымдағы негіздер бойынша тоқтатылуы мүмкін.
2024 жылдың тамызында жаңа отандық аккредитация ережелері күшіне енгеннен кейін, бір журналистке Министрлер Кабинетінің кеңсесіне кіруге тыйым салынды, бұл шешім қоғамдық сыннан кейін өзгертілді. Бір топ журналист осы ережелерге қатысты Мәдениет және ақпарат министрлігін сотқа берді, бірақ 2024 жылдың қарашасында жергілікті сот істі қараусыз қалдырды».
